Prawo wykroczeń, podobnie jak w przypadku przestępstw, posługuje się konstrukcją zjawiskowych form popełnienia czynu zabronionego. Zakres form zjawiskowych jest jednak mniejszy – Kodeks wykroczeń nie zawiera regulacji dotyczących sprawstwa kierowniczego i polecającego. W dzisiejszym artykule zaprezentuję podżeganie do popełnienia wykroczenia, które ma także swój odpowiednik w prawie karnym.
Definicja podżegania do popełnienia wykroczenia
Zgodnie z art. 12 k.w. odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego. Według Wielkiego słownika języka polskiego nakłanianie to używanie argumentów i podejmowanie starań, żeby inna osoba zdecydowała się na coś.
Podżeganie z samej swojej definicji może być popełnione jedynie przez działanie – nie jest możliwe w postaci zaniechania. Bierne działania niedoszłego podżegacza co najwyżej w określonych sytuacjach można traktować jako pomocnictwo.
Formy podżegania
Przepisy nie wskazują, nawet przykładowo, jaką formę może przyjmować podżeganie. Można go dokonać jakimkolwiek działaniem, a więc:
- ustnie;
- pisemnie;
- za pomocą gestu;
- za pomocą innych zachowań oddziałujących na rzeczywistość.
W doktrynie pojawił się pogląd, że podżeganie może także polegać na używaniu groźby, przy czym jej adresat może uniknąć odpowiedzialności w związku z zaistnieniem stanu wyższej konieczności.
Inna sporna kwestia to stwierdzenie, czy można uznać za podżeganie nakłanianie innej osoby do popełnienia wykroczenia, która już wcześniej była na to zdecydowana. Według jednego poglądu będzie to podżeganie, zwłaszcza gdy zmierza do utwierdzenia przyszłego sprawcy w swoim przekonaniu. Według drugiego poglądu podżeganie nie wchodzi w grę, bo nie można „nakłonić” do czegoś kogoś, kto już jest zdecydowany. W takim przypadku odpowiednią kwalifikacją może okazać się pomocnictwo psychiczne.
Umyślność przy podżeganiu
W związku z tym, że podżegacz „chce” by inna osoba popełniła wykroczenie, podżeganie można popełnić wyłącznie umyślnie i to w zamiarze bezpośrednim.
Inną kwestią jest to, czy można podżegać do popełnienia wykroczenia nieumyślnego. W doktrynie jest to sprawa sporna, ale generalnie można przyjąć, że o ile podżegacz musi działać zawsze umyślnie, to sprawca wykroczenia może popełnić je zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie.
Podżeganie a inne formy popełnienia wykroczenia
Podobnie jak w przypadku umyślności sprawcy wykroczenia, który jest podżegany, kwestia łączenia form stadialnych i zjawiskowych czynu zabronionego także budzi spory. Generalnie dopuszcza się możliwość kwalifikowania zachowań podżegacza jako usiłowanie lub przygotowanie do podżegania. Należy jednak pamiętać, że forma stadialna pod postacią przygotowania nie występuje w prawie wykroczeń.
Jeśli podżegacz wypełnił znamiona podżegania, a następnie sam dopuścił się wykroczenia, do którego namawiał, to będzie odpowiadał wyłącznie za sprawstwo. W takim wypadku podżeganie traktujemy jako czyn współukarany uprzedni, skonsumowany przez bardziej naganne popełnienie samego wykroczenia.
Teoretycznie możliwa jest także sytuacja, w której podżegacz jednocześnie pełni rolę pomocnika w popełnieniu wykroczenia (np. z jednej strony namawia do kradzieży, a z drugiej dostarcza klucz do kłódki). Gdy przepis penalizuje zarówno podżeganie, jak i pomocnictwo, sprawca otrzyma jedną karę przy uwzględnieniu obu swoich zachowań.
Wreszcie podżegać można wspólnie z innymi osobami. W zależności od stanu faktycznego może tutaj dojść do współsprawstwa (dwie osoby działają wspólnie i w porozumieniu) albo sprawstwa równoległego (dwie osoby działają niezależnie od siebie).
Podżeganie łańcuszkowe
Doktryna prawnicza raczej dopuszcza odpowiedzialność za tzw. podżeganie łańcuszkowe. Polega ono na tym, że pierwotny podżegacz nakłania inną osobę do tego, by ta podżegała jeszcze kogoś innego do popełnienia wykroczenia. Możliwe jest także podżeganie do pomocnictwa i, z drugiej strony, pomoc w podżeganiu.
Podżeganie do popełnienia wykroczenia indywidualnego
Wykroczenia indywidualne polegają na tym, że popełnić może je tylko osoba o określonych cechach. Według mojej wiedzy obecnie w Kodeksie wykroczeń znajduje się jeden czyn indywidualny i jest to niepodjęcie przez przewodniczącego lub organizatora zgromadzenia środków niezbędnych do zapewnienia zgodnego z prawem przebiegu zgromadzenia (art. 52 § 3 pkt 1 k.w.).
Na takim tyle pojawił się problem – czy osoba, która nie jest przewodniczącym zgromadzenia, będzie odpowiadać za podżeganie do powyższego czynu? Prawnicy raczej stoją na stanowisku, że nie. W prawie wykroczeń nie ma bowiem odpowiednika art. 21 § 2 k.k., zgodnie z którym podżegacz mógłby odpowiadać, gdyby wiedział o statusie przewodniczącego zgromadzenia osoby, którą nakłaniał do popełnienia czynu zabronionego).
Karalność podżegania
Zgodnie z art. 14 § 1 k.w. sprawca będzie podlegał karze za podżeganie tylko wtedy, gdy taką odpowiedzialność przewiduje konkretny przepis ustawy, a dodatkowo gdy osoba nakłaniana popełniła czyn zabroniony.
W myśl natomiast art. 14 § 3 k.w. kara za podżeganie wymierzana jest w takich samych granicach, jak za popełnione wykroczenie. Sąd powinien jednak wziąć pod uwagę mniejszy stopień społecznego szkodliwości podżegacza niż osoby, która faktycznie dopuszcza się wykroczenia.
Kiedy podżeganie do popełnienia wykroczenia będzie karalne?
Kodeks wykroczeń przewiduje karalność podżegania w następujących przypadkach:
- art. 51 – zakłócenie porządku;
- art. 52 – naruszenie przepisów o zgromadzeniach;
- art. 56 – zbiórki publiczne;
- art. 57 – zbiórka na grzywnę;
- art. 63a – nielegalne ogłoszenia;
- art. 63b – nielegalne reklama;
- art. 119 – kradzież i przywłaszczenie;
- art. 120 – kradzież drzewa;
- art. 122 – paserstwo;
- art. 124 – zniszczenie rzeczy;
- art. 133 – spekulacja biletami;
- art. 134 – oszustwo przy sprzedaży;
- art. 136 – usuwanie oznaczeń z towaru;
- art. 145 – zaśmiecanie obszaru kolejowego;
- art. 154 – zaśmiecanie cudzego gruntu;
- art. 162 – zanieczyszczenie gleby lub wody.
Karalność podżegania przewidują także przepisy pozakodeksowe, np.:
- art. 27a ustawy o rybactwie śródlądowym – nielegalny połów;
- art. 37 ustawy o ochronie zwierząt – naruszenie przepisów ustawy;
- art. 210 Prawa lotniczego – naruszenie przepisów ustawy.
Jestem adwokatem od spraw wykroczeń z Piły, Chodzieży, Trzcianki, Wałcza i okolic. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o prawie wykroczeń, zachęcam do sięgnięcia po moje publikacje – przystępne opracowania kodeksów, które ułatwiają szybką i skuteczną naukę – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz Kodeks wykroczeń. Jeśli masz sprawę, w której potrzebujesz pełnomocnika, zapraszam do zakładki kontakt.