Prawo do obrony jest podstawowym uprawnieniem osoby, przeciwko której prowadzi się postępowanie karne lub inne postępowanie oparte na represji. Przez pewien czas postępowanie wykroczeniowe nie zapewniało szerokiego prawa do obrony. Było to krytykowane przez doktrynę oraz sprzeczne z wiążącym Polskę prawem międzynarodowym. Choć rola prawa do obrony nie jest tak silna, jak w przypadku postępowania o przestępstwo, wciąż pełni istotną funkcję gwarancyjną.
Na czym polega prawo do obrony
Prawo do obrony to, w największym skrócie, możliwość odpierania kierowanych wobec siebie zarzutów i aktywnego uczestniczenia w toczącym się postępowaniu. Prawo do obrony uwzględnia m.in. możliwość składania wniosków dowodowych i zaskarżania niekorzystnych orzeczeń, a także uczestniczenie w czynnościach. Niezbędnym elementem tego prawa jest także konieczność informowania obwinionego o kwestiach związanych z postępowaniem w sposób przewidziany przez przepisy.
Dodatkowo, prawo do obrony, zgodnie z art. 4 k.p.w., umożliwia także obwinionemu korzystanie z pomocy jednego obrońcy.
Akty prawne wyższego rzędu
Prawo do obrony ma nie tylko umocowanie w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia. Wynika także z aktów prawnych wyższego rzędu niż ustawa.
Zgodnie z art. 42 ust. 2 Konstytucji RP każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego postępowanie karne należy tutaj rozumieć szeroko i uwzględniać także procedurę wykroczeniową.
Jeśli chodzi prawo europejskie, o prawie do obrony mówią dwie dyrektywy:
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/48/UE z dnia 22 października 2013 r. w sprawie prawa dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania oraz w sprawie prawa do poinformowania osoby trzeciej o pozbawieniu wolności i prawa do porozumiewania się z osobami trzecimi i organami konsularnymi w czasie pozbawienia wolności z dnia 22 października 2013 r.;
- Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1919 z dnia 26 października 2016 r. w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym oraz dla osób, których dotyczy wniosek w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania z dnia 26 października 2016 r.
Wreszcie warto spojrzeć do art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, zgodnie z którym każdy oskarżony (i obwiniony) ma m.in. prawo do posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony oraz bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony – do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.
Komu przysługuje prawo do obrony
Zgodnie z przepisami prawo do obrony przysługuje obwinionemu, którym w myśl art. 20 § 1 k.p.w. jest osoba, przeciwko której wniesiono wniosek o ukaranie do sądu.
Dodatkowo prawo do obrony przysługuje osobie, co do której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie. Prawo to przysługuje z chwilą przystąpienia do przesłuchania po powiadomieniu jej o treści zarzutów albo z chwilą wezwania jej do złożenia pisemnych wyjaśnień.
Formy obrony
Doktryna prawnicza wyróżnia dwa rodzaje obrony. Obrona bierna polega generalnie na prawie do niepodejmowania czynności na swoją niekorzyść. Dotyczy także prawa do zrezygnowania z inicjatywy dowodowej lub podważania dowodów przedłożonych przez oskarżyciela.
Obrona czynna z kolei polega na składaniu wniosków dowodowych i oświadczeń, czynnym udziale w przesłuchaniach, wglądzie w akta sprawy czy zaskarżaniu niekorzystnych rozstrzygnięć.
Jestem adwokatem od spraw wykroczeń z Piły, Chodzieży, Trzcianki, Wałcza i okolic. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o prawie wykroczeń, zachęcam do sięgnięcia po moje publikacje – przystępne opracowania kodeksów, które ułatwiają szybką i skuteczną naukę – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia oraz Kodeks wykroczeń. Jeśli masz sprawę, w której potrzebujesz pełnomocnika, zapraszam do zakładki kontakt.